Што ся кладе пуд кліп ока?

У записах русинськых діалектув, русинськуй літературі сперед Другої світової войны мож легко найти слова, што ся май пак перестали хосновати, вадь хоснуют ся ныні вже в даякому другому значіню. Єдна лексична ґрупа май паде до ока — приназывникы (прийменникы), што выражают значіня часу.

Видит ся, ож у дуже куртый час даколишня русинська схема поділу часовых значінь межи приназывниками уступила ся, и (як ся видит) булшина челяди, што теперь бісідує по русинськы, хоснує сесі приназывникы лиш так, як ото сохтує быти в украинськуй авадь російськуй бесіді.

Котрі тото приназывникы тай значіня?

1. У в знач. «в кунци удрізка часу» (теперь ЧЕРЕЗ), напр.:

• У тыжджінь (= через тыжджінь) юй стало ліпше.
• У три рокы (= через три рокы) го ковач пустив и вун пушов домув.
• У пару тыжднюв (= через пару тыжднюв), як докончили войну, прийде домув та позирать на жону собі.

2. ПО в знач. «в кунци удрізка часу» (теперь ЧЕРЕЗ), напр.:

• По двох місяцях (= через два місяці) пришов им пак до Пешту.
• По тыждни по свадьбі (= через тыждінь пусля свадьбы) у неділю розшивают заставу.

3. ЗА в знач. «перебігом удрізка часу» (теперь лиш безприназывникова конструкція), напр.:

• Білі коноплі стоять замочені за тыждінь (= тыждінь).
• Там быв за довгый час (= довгый час).
• Бог дав дождж: за сорок днув, за сорок ночий (= 40 днув, 40 ночий) непрестанно падав дождж.
  (Давно ся хосновала и безприназывникова конструкція.)

4. ДО в знач. «перебігом удрізка часу» (теперь лиш безприназывникова конструкція), напр.:

• Тримав бочкоры у порядку до рока (= рук), але потому вушмарив вон из хыжі.
• Але до рока (=рук) жебы не йшов другый, жебы до рока (=рук) чекали його.
  (Приназывник ДО мав и другі часові значіня, раз не до кунця выяснені.)

5. МЕДЖИ в знач. «до кунця удрізка часу», «в кунци удрізка часу» (теперь ЗА, ЧЕРЕЗ), напр.:

• Котрый є вояк, мусит меджи двадцет штири годинами (= за 24 годины) наруковати.
• Меджи пару минутами (= через пару минут) вшытко было в огню.
  (Зазначено на западі Пряшувської Руси.)

6. ПУД в знач. «до кунця удрізка часу», «в кунци удрізка часу», «перебігом удрізка часу» (теперь ЗА, ЧЕРЕЗ, безприназывникова конструкція), напр.:

• Пуд минутов (= через минуту) обысь быв дома.
• Айбо пуд тыми роками (= за тоты рокы), што царь ходив по краинах, што міністры його досудили?
• Пуд тридцять и шѣсть роками (= 36 рокув) пятеро попув обертало ся коло нього, ги планеты коло сонця. (Годинка)
  (Ачей калка з мад. alatt; активно ся хоснує у фразеолоґізмі пуд кліп ока, пуд кліпом ока.)

7. ПЕРЕД, СПЕРЕД в знач. «перед тым» (теперь ТОМУ, НАЗАД), напр.:

• Вун умер перед 15 роками (= 15 рокув назад).
• Будинок такый зубстав, якым го сперед 200 роками (= 200 рокув назад) выбудовали. (Годинка)
  (Дале ся хоснує на Пряшувськуй Руси, де сяка конструкція є и в домінантному языкови.)

8. ТОМУ в знач. «перед тым» у препозиції (теперь ТОМУ, НАЗАД у постпозиції), напр.:

• Давно село мало тристо нумер, вже тому тристо рокув (= 300 рокув тому) фара ту была.
• Пришов дідо з Канады адде, уже тому двадцять рокув (= 20 рокув тому).

Котрі з сих конструкцій ищи хоснуєте?
Котрі сьте чули старшину хосновати?
Котрі щи приназывникы мож сюды дописати?